TÜRKİYE’DE planlama ve kalkınma deyince akla hemen Devlet Planlama Teşkilatı gelir. Çünkü DPT, 5 yıllık kalkınma planlarıyla Türkiye’nin sosyo-ekonomik geleceğine adeta şekil veriyordu. Tabii merkezden yapılan bir planlamaydı bu. İşte hükümet, 2006 yılında tarihi bir karar alarak bu merkezden planlama ve kalkınma modeline son verdi...

Söz konusu karar, bölgesel kalkınma ajanslarının kurulmasıyla ilgiliydi. Sonrasında da 6 Temmuz 2006 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Bakanlar Kurulu kararıyla, bölgesel kalkınma ajanslarına öncülük edecek İzmir ve Çukurova Kalkınma Ajansları kuruldu. 2008 yılının ortalarına kadar 26 bölgesel kalkınma ajansının kuruluşu tamamlandı. Türkiye’nin kalkınması artık bu ajanslardan sorulacak.

1 MİLYAR TL’LİK KAYNAK HEDEFİ

Bölgesel kalkınma ajanslarının yetki alanları hayli geniş. Yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına teknik destek sağlamaktan tutun da bölgenin iş imkanlarının artırılması için ulusal ve uluslararası yatırımcılarla görüşme yapmaya kadar birçok konu sorumluluk alanlarına giriyor. Ancak ajansların can alıcı sorumluluğu, bağlı bulundukları bölgenin ekonomik ve sosyal olarak gelişmesini sağlayacak projelere destek vermek. Yani işin ucunda para var.

Devlet Planlama Teşkilatı’ndan sorumlu Devlet Bakanı Cevdet Akçay’ın açıklamalarına bakılırsa; bütün ajanslar kurumsal gelişmelerini tamamlayıp tam olarak faaliyete geçtiğinde 1 milyar TL’lik kaynak bu yolla dağıtılacak. Bu desteklerden sadece kentlerdeki işletmeler değil kırsaldaki köylüler de yararlanacak.

1 milyar TL’lik kaynak hedef. Bu hedefe kaç yılda ulaşılır bilinmez ama bugün kurumsal altyapısını tamamlayan her bölgesel ajans 10 ila 20 milyon TL arasında kaynak dağıtıyor. Birçok ajansın yeni kurulduğu dikkate alındığında, yarısından fazlasının bu yıl ilk kez destek programı oluşturup çağrıya çıkacaklarını vurgulamak gerekiyor.

Peki ajanslar bölgesel kalkınma için kullanacakları fonu nasıl sağlıyor? Ajanslar, genel bütçe vergi gelirlerinin binde 5’ini kullanabiliyor. Yani Hazine aracılığıyla vergi gelirlerinden pay alıyorlar. Ayrıca belediye, il özel idaresi, sanayi ve ticaret odalarının gelirlerinin yüzde 1’i yine ajansların kullanımına tahsis edilmiş durumda.

BAZILARI HENÜZ ÇALIŞMIYOR

Para dergisi olarak Türk basınında ilk kez tüm bölgesel kalkınma ajanslarını ve çalışmalarını inceleyen kapsamlı bir araştırma yaptık. Ajansların oluşturduğu destek programlarını ve bunlardan yararlanma şartlarını inceledik. Araştırmamıza göre, son aşamada kurulan 16 ajanstan 6’sı halen fiziki personel alımını tamamlamaya çalışıyor. Ajanslar genelde 20-30 uzman personel, 5-8 arasında da destek personeliyle çalışmalarını yürütüyor. Bazıları genel sekreter atanmasını bekliyor. Genel sekreteri atanmayan ajans fiilen çalışmaya başlayamıyor. Örneğin Kastamonu, Çankırı ve Sinop illerini kapsaman Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı’na henüz genel sekreter atanmadığı için fiilen çalışmalarına başlayamadı. Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı’na ise genel sekreter olarak eski Ürgüp kaymakamı Çetin Oktay Kaldırım atandı. Merkezi Trabzon’da bulunan ve Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize illerini kapsayan bu ajansın da fiilen çalışmalarına başlamadığını belirtelim...

KİMLER YARARLANABİLİYOR?

Altyapısını tamamlayan ajanslar, ilk olarak bir ön bölgesel kalkınma planı hazırlıyor. DPT’nin onayına sunulan bu planın sonuçlarına göre mali destek programı oluşturabiliyor. Mali destek programları KOBİ’lere yönelik olabiliyor. Ayrıca kırsal kalkınma, turizm, çevre ve küçük ölçekli altyapı projeleri için de mali destek programı oluşturulabiliyor.

Peki ajansların mali destek programlarından kimler yararlanabiliyor? Yelpaze geniş. KOBİ’lerden belediyelere, il özel idarelerinden kooperatiflere kadar birçok kesim bu desteklerden yararlanabiliyor. Hangi destek programında maksimum ne destek verilebileceği de kanunlarla belirlenmiş. Örneğin, KOBİ’lerin projelerinin en fazla yüzde 50’si hibe ediliyor. Üst limit 900 ila 400 bin, alt limitse 50 bin TL. Bazen eş finansman kredisi de sağlanıyor.

Bölgesel kalkınma ajansları teknik destek programları da oluşturabiliyor. Üniversitelerin Ar-Ge ve yenilikçi çalışmalarının desteklendiği bu programda da maddi kaynak veriliyor. Ancak yaptığımız çalışmada ajansların teknik destek programı oluşturmayı pek tercih etmediğini gördük. Bunun tek istisnasını, şimdilik Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı’nın oluşturduğu teknik destek programı oluşturuyor...

DEĞERLENDİRME SÜRECİ

Ajanslar hazırladıkları destek programlarının şartlarını ayrıntılı olarak sitelerinde duyuruyor. Söz konusu desteklere başvuranlar ciddi bir değerlendirme sürecinden geçiyor. Bu süreci İzmir Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri Ergüder Can şöyle açıklıyor:

“Programlarda başvurular öncelikle idari uygunluk kontrolünden geçecek. Bu aşamayı geçen projelerin teknik ve mali değerlendirmesi, ajans bünyesinde yer almayan, alanında uzman ve tecrübeli tarafsız kişiler arasından seçilen bağımsız değerlendiriciler tarafından gerçekleştirilecek. Her bir proje, iki bağımsız değerlendirici tarafından incelendikten sonra değerlendirme komitesi tarafından son kontroller yapılıp yönetim kurulunun onayına sunulacak. Tüm bu aşamaları geçerek başarılı bulunan projeleri sitemizden duyuruyoruz.”

Bölgesel kalkınma ajanslarının desteklerinden yararlanabilmek için illa işletmenizin o ilin sınırları içinde olmasına gerek yok. Ajanslara oldukça geniş yetkiler verilmiş. Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri Dr. Emin Yaşar Demirci, “Özellikle KOBİ destek programlarında illa işletmelerin merkezinin sınırlarımız içinde olmasına gerek yok. Yatırım yapmak isteyen, bölgenin herhangi bir ilinde şubesini açan ve ticaret odasına kaydını yaptıran işletmeler desteklerimizden yararlanabilir” açıklamasını yapıyor.

İşte Türkiye’de kalkınmanın fitilini ateşleyecek ajansların son durumu ve destek programları...

Serhat Kalkınma Ajansı (SERKA)

Serhat Kalkınma Ajansı; Kars, Ağrı, Ardahan ve Iğdır illerinin kalkınmasına yönelik çalışıyor.

SERKA Genel Sekreteri Dr. Hüseyin Tutar, 5 Şubat 2010’da bu göreve atandı.

Ardından ajans hemen personel alımı ilanına çıktı. 13 uzman ve 4 destek personeli göreve başladı. Halen ajansın logo oluşturulması da dahil kurumsal kimlik çalışmaları devam ediyor.

Dr. Hüseyin Tutar, “Temmuz ayında yeniden eleman alımına çıkacağız. 17 uzman ve 2 destek personeli daha alacağız. Her türlü uzmanlığa sahip eleman alıyoruz” diyor.

SERKA’nın 2010 yılı bütçesinin 19 milyon TL olacağı tahmin ediliyor.

Bunun 12 milyon TL’si bu yıl içinde destek programlarına ayrılacak.

BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI NE YAPIYOR?

* Bölgesel gelişme stratejileri hazırlanmasına destek veriyor.

* Girişimciliğin desteklenmesi ve geliştirilmesi için çalışıyor.

* Kamu, özel kesim ve STK’lar arasındaki işbirliğinin geliştirilmesine katkı sağlıyor.

* Kırsal kalkınma ve yerel kalkınma faaliyetlerine destek oluyor.

* Bölgenin iş ve yatırım imkânlarını araştırıyor, tanıtımını yapıyor.

* Yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına teknik destek sağlıyor.

* Yatırımcıların izin ve ruhsat işlemlerinin tek elden takibini yapıyor.

* AB fonları ve uluslararası fonların kullanılması için aracılık yapıyor, bu konuda koordinasyon sağlıyor...