70’lerin sonundan bu yana doğunun kültürel mirasını ziyaret etme fırsatı olmamıştı. Reklama girer ama Fest Travel ‘ın mükemmel organizasyonuyla Ağustos’un son haftası Van, Doğu Beyazıt, Kars, Erzurum yörelerini gezdik.

Ankara’nın doğusu hiçbir zaman batısı kadar yabancı ve yerli gezginin ilgisine mazhar olamamıştı. Bölgenin altyapı zaafları, sürüp giden gerginlik ve şiddet, geçmişte yaşanmış katliamlar ile bugünkü zulmün sonucunda ortaya çıkan kültürel çölleşme bu ilgisizliğin belli başlı nedenleri. Yörede kültürel mirası koruma ve teşhir etme açısından eskiye oranla gözle görülür bir ilerleme olduğu açık. Özellikle Ermeni unsurunun kültürel varlığı ile ilgili kaybolan hafıza yavaş yavaş geri geliyor. Kürt unsuru için aynı şeyi söylemek daha mümkün değil. Daha yapılacak iş çok. Zihniyet günün birinde değişse dahi hafıza kolay yerine gelmiyor zira hafızadaki tahribat muazzam.

Yakından bakınca manzara şöyle. Sanayiden zaten yoksun bölgede hayvancılık ve tarımın istikbali son derece muğlak. Et fiyatları konusundaki tartışma hayvancılığın geri dönüşü olmayan yaralar aldığına işaret ediyor. Geriye kalıyor ticaret ve esas turizm. Bölgede kiminle konuşsanız turizmden söz açılıyor. Akıllardaki hedef kitle ise komşu Ermeniler ile diğer ülkelerde yaşayan Anadolu Ermenileri’nin torunları. Ancak bu kitlenin ilgisini çekebilmek için hafızanın geri gelmesi gerekiyor. Son zamanlarda, özellikle Akhtamar Kilisesi ‘nin onarımı ve ibadete açılması kararıyla bölgedeki Ermeni harabelerini onararak turistten para kazanmayı amaçlamak pek moda. Bu fırsatçı yaklaşımın sevimsiz bir yanı olsa da hafızanın yerine gelmesini sağlayacak her girişim önemli.

Kültürel tahribat

Ermenilerin başına gelenler konusunda ‘kültürel soykırım’ kavramı kullanılır. İşte basit bir örnek. Bir ortaokul talebesinin, Google’da Van ile ilgili arama yaptığında karşısına çıkabilecek bilgi: ‘Van ve çevresine önce Hurriler yerleşmişler, sonra Urartular 200 yılı aşkın süre hüküm sürmüşlerdir. Daha sonra Med, Pers, Makedonyalı, Part, Sasani, Bizans, Selçuklu, İlhanlı, Celayiroğulları, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı hakim olmuştur.’ Gazi Üniversitesi Coğrafya Eğitimi Bölümü Mezunları tarafından hazırlanan ‘cografya.gen.tr’ sitesindeki veride 7. yüzyıldan 20. yüzyıla dek o bölgede hep varolmuş, krallıklar kurmuş, bugün hayranlıkla ziyaret edilen sayısız eser vermiş Ermeni unsuru yok.

Olmadığı gibi Ermeniliğin gizlenmesinin mümkün olmadığı yerlerde resmi söylemin komik bir Türkleştirme veya Türklüğü öne çıkarma çabası var. Ermeni Bağrat Prensliği’ nin başkenti Ani (ya da girişinde yazdığı gibi ‘Anı’ yani hatıra) kentindeki Tigran Honents Kilisesi önünde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yazılı ‘izahat’a göz atıyorsunuz. Bu harika yapının en önemli özelliğinin süslemelerdeki İlhanlı havyan motifleri olduğu yazıyor. Hedef her taşın altında bir Türklük aramak, bulamayınca uydurmak ve endişeyi dindirmek. ‘Dünya Türk Olsun’ sloganının kültürel versiyonu. (Aksine bakanlığın websitesinde www.ani.gov.tr Ani ve Ermeni krallıkları konusundaki bilgi mükemmel, koordinasyon sorunu bariz!)

Van, Kars, Ahlat müzelerinde durum beter. Sergilenen eserlerde tarihi sıralama şöyle: Grek, Roma, Bizans, İslam, Selçuklu, Osmanlı! Elmalar ve armutlardan oluşan dönemlerin bilimsellikten yoksun olması bir tarafa, bölge tarihini tahrifatı had safhada. Fars, Ermeni, Rum, Süryani yok! Diğer bir deyişle 19.yüzyıl sonundan itibaren yaratılan milletin tanımı ve temeliyle tam uyumlu: Sünni İslam!

İlkçağ ve Ortaçağ’da var olmuş topluluklar savaşta envai çeşit ittifaklar kurar, medeniyette sürekli birbirlerinden esinlenirlerdi. Günümüzün güdük ulus kavramını ve hoyrat milliyetçiliğini bu çağların ulusöncesi medeniyetlerini idrak etmede kullanılması tarih dışı bir hezeyandan öteye geçmez.