Molokanlar ve Dukhoborlar -3-
Vedat AKÇAYÖZ / Dünya Molokanları Dostluk Der. Bşk. / Kars Kültür ve Sanat Der. Bşk.
Molokonlar ve Dukhoborlar şimdi Gürcistan’da, Azerbaycan’da, Ermenistan’da da yaşıyorlar, işte onların mimari yapılarından birkaç örnek.
Ermenistan’da Molokanların yaşadığı Makrovit köyü - Gürcistan’da Dukhobor’ların yaşadığı Karelofka köyü
Ve böylece,Evlerini, komşularını, bin bir güçlükle sahip oldukları çiftliklerini ve en önemlisi anayurtlarını istem dışı terk eden Molokanlar ve Dukhoborlar çetin coğrafi zorluklara göğüs gererek, tanımadıkları ve bilmedikleri topraklara doğru göçe başladılar.
At arabalarında çoluk çocuk yaşlı kadınlar, ayakları yarı çıplak düşe kalka yürüyen Molokanlar ve Dukhoborlar yollara düştüler. Baskıdan ve zulümden yorgun düşmüş bu insanlar , Bu büyük yürüyüşte örgütlü çete saldırıları açlık ve sefalet yüzünden binlerce insan hazin bir şekilde yollarda can verdi.
1800’lü yıllara gelindiğinde Rus, İran ve Osmanlı savaşları nedeni ile Kafkasya da Ruslar’ın etkisi artmaya başladı. Gürcüler kendi istekleriile Çarlık Rusya’nın egemenliğine girdiler. Rus’lar Erivanı 1808’de aldıktan sonra. Bu bölgede Osmanlıya karşı ilk sınır karakolunu küçük bir köy olan Gümrü’de askeri garnizon olarak kurdular ve Kazakları da askeri güç olarak buraya yerleştirdiler ve adını Aleksandropol ( Sovyet döneminde Leninakan) olarak değiştirdiler. Gümrü, Çarlık Rusya’nın Kafkaslardaki en büyük stratejik merkezi oldu. Bu bölgelerdeki iskanı, Rusya kendine göre zararlı mezhepleri, Ortodoks nüfustan ayırmak içinde kullandı.
Molokanlar ve Doukhoborlar Kafkaslara geldiklerinde Çarlık Rusya bu insanları Türkiye ve İran sınırındaki Tiflis, Erivan, Gence (Elizavetopol) ve Bakü (Şamahı) bölgelerine yerleşmelerine karar verdi.
Volga ve Güney Kafkasya’da Molakan cemaatlerinin oluşması gerçek kilise –yurttaş özdeşliğini getirmişti, bu “Evanjelik Hıristiyanlık” aynı zamanda yurtaşların topluluk yaşamıydı. Molokanlar Voga boylarındaki balık üretiminde Komünist bir ürerim uyguladılar ve güney Kafkasya’da da uyguladılar sa da sonraları komünizm temelinde oluşan kolektif örgütlenmede sönükleşti.
Bu yaşama en uygun örnek Bakü’deki (Şamahı) Komünist koloni kuran “POPOV”un Molokan komününün akibetidir.
Molokanlar ortaklaşa evlerini ve çifliklerini kurdular, hayvanlarını, iş aletlerini,toprak, bahçe ve atölyeler cemaatin malı idi, Seçilen yöneticiler üretimi insan sayısına göre ihtiyaçlar ayarlıyorlardı. Seçilmiş yargıçları, öğretmenleri vardı. Koloninin başında 12 seçilmiş havariden oluşan bir yüksek danışma (Sovyet) kurulu vardı.
Bu cemaat “Ortak Molokan” adını aldı ve ünlendi. Bunun sonucu olarak buraya binlerce dilenci, hacı ve kaçaklar doluştu. Devlet bu gidişi durdurmak için harekete geçti.
1840’larda POPOV sürgüne gönderildi, zenginler yönetimi ele geçirdiler ve yolsuzluklar gündeme geldi,
Sonuç olarak1840’lı yılların sonunda POPOV’un komünizminden hiçbir iz kalmadı.
Sonraları bu akım Molokanları etkiledi.
Bunların içinde kendisini peygamber ilan eden, dünyanın sonunun geldiğini söyleyenler bile vardı.
Böylesi Mesihlerin vaatleri gerçekleşmese bile onları durdurmadı. Çar’ın toprak köleliğinden kaçan Molokan köylüler Kafkasya’ya doğru ilahiler ve dini şarkılar eşliğinde yürüyorlardı.19’yy ilk yarısında Tambov, Vorojen, Samara, Saratov, Stavrapol ve Astrahan dan başka Sibirya, Orta Asya, Uzak Doğu ve Rus sınır bölgelerine göç ediyorlardı.
I. Nikola zamanında toplam sayıları yaklaşık bir milyondu civarında idi.
Çar yönetimi1840’lı yıllarda, bu mağdur fakat mağrur insanlara Kars Platosu, Tiflis, Erivan, Gence, Bakü vs. gibi bölgelerde toprak ayrılmasına karar verdi
1831’de Karadağ’da ilk Dukhobor köyü Kızıl Kışlak köyü kuruldu.
1832’de Nahcivan vilayetinde ilk Molokan köyü Bazarçay kuruldu.
Genelde bu göç yolları iki hat üzerinde idi.
1-Tifliz, Gence, Delican, Sevanve Razdan hattı ile.
2- Tiflis, Gümrü, Kars, Erzurum hattı idi.
Bu hatlara kendilerince zararlı olan Molokan ve Dukhoborlar yerleştirildi.
1842’de Nikitino (Fioletova),
1846’da Vorotsovka( Taşir),
1847’de Voskresennka (Lermontova) ve başkaları kuruldu.
**************
1841-45 arasında Tiflis Ahıska kazasında Tavria’dan sürülen Dukhoborların oluşturduğu 9 Dukhobor köyü kuruldu.
Yine bu bölgede safkan Rusların oluşturduğu 30’dan fazla yerleşim kuruldu.
Molokanlar ve Dukhoborlar vahşi doğa koşulları,iklim ve sıtma gibi hastalıklar, tatarların ve Kürtlerin yağmalamak için düzenledikleri akınlar onları daha çok kenetledi ve kendilerini büyük bir aile olarak gördüklerinden ekonomileri hızla gelişti, dürüst ve çalışkan olmaları,
Ekonomik kalkınmalarını sağladı. Hayvan yetiştiriciliği, tarım, arıcılık, zanaatkarlıkta başarılı oldular, taşımacılık işlerini de başarı ile yaptılar. Yerli halkın kağnılarına karşı Molokanların dört tekerlekli arabaları vardı. Kışları kızaklarla uzun mesafeli seferlere çıkıyorlardı. Böylece refah seviyeleri arttı. Başkalarına özenme, hırsızlık yapmamaları, çevreye yardım edip onlarla kavga etmemeleri, onları saygın bir toplum haline getirdi.
Her cemaat tüm eknomik sorunlarını kendi hallederdi. Toprak parsellerini aileler arasında bölüştürürlerdi. Toprak paylarının satışına izin vwrilmez, ancak kiraya veriledilirdi. Devlet kurumları ile düzenli ilişkileri vardı. Vergi konusunda hassastılar.
Kafkasya bölgesine gelişlerinden sadece 20 yıl sonra sadece Lori bölgesinde onlarca peynir ve yağ işletmeleri vardı.
Ana yurtları ile gizlice ilişkiye geçtiler ve gelenlere kucak açtılar, içlerinden biri ölünce onun adını yeni gelene veriyorlardı. Bunu Devletin takibinden kaçmak için yapıyorlardı.
Sonradan bu takibat kalktı.
Molokan ve Dukoborların Kafkaslara geldiklerinde en büyük yardımı Graf. M. S. Vorontsov yapmıştı, onun için kurdukları köylerin isimlerini onun ve ailesinin adını verdiler.
**************
1830’lu yıllarda zorla öz vatanlarından koparılıp bilinmeze doğru göçe zorlanan Molokanlar ve Dukhoborlar kendi geleceklerini yoktan var ettiler.
Molokanların Kafkaslara sürülmesinden önce
1836’da kendini peygamber sanan Lukyan Sokolov, Bulgakov vb… dünyanın sonunun geldiğini İsa’nın yeryüzüne tekrar gelişi 1836’da Ağrı dağı bölgesinde gerçekleşecekti, İsa’nın korkunç mahkemesinin kurulacağını ve tüm günahkarların mahvolacağını, iyilerin ise İsa Mesih ile beraber yeryüzünde 100 yıl saltanat süreceğini vaaz ediyorlardı. Bu söylemler Molokan ve Dukhoborlar arasında çok yayıldı ve Kafkaslara göçler hızlandı. Bu durum Çar’lık Rusya’nın da işine geldiği için teşvik ettiler. ancak o yıl geldiğinde hiç birşey olmadığında büyük hayal kırıklığı yaşadılar. O nedenle peygamberler başka bir söylem ortaya attılar. Onlara göre Ağrı dağında süt ve bal akan nehirleri ile cennet olan bin yıllık “Yeni Kudüs” adında krallık kuracaktı. Buraya yalnız seçilmişler Molokanlardan oluşacaktı. Bu vahiyler büyük yankı buldu. fakat Lukyan Sokolov Gence vilayetinin (Elizavetopol) Yeni Delican köyünde Bin yıllık krallığını göremeden 1858 yılında 105 yaşında öldü.
Bu vahiyler çok geniş yankı buldu.
Sokolov ve Bulgakov’un etkisinde kalan “Maksim Gavriloviç Rudometkin” Tambov vilayetinden Gümrü (Aleksadropol) kazasının Nikitino köyüne geldi.
Molokanlara, dini şarkıların eşlik ettiği “ruh içinde gezinmeyi getirdi. Dua eden kişi kendinden geçme durumuna geldiğinde sarsılmaya ve hafif hafif zıplamaya başlar. Bu grup halinde veya kek başınada olabilir. Bu kişilere “Prigunı” ( zıplayanlar) adı verildi.
Bu ifade tutunca “ Zıplayan ruhani Molokanlar”olarak isimlendirildiler. Onlara göre Bin yıllık krallığın gelmesi yakın olduğundan hazırlanmak gerekliydi. Tüm yaşamlarını düzenliyecek olan “ Çar Güneşi” yükselecekti.Maksim Rudumetkin’in unvanı “ Ruhların Çarı” ve “Sion halkının önderi” oldu.
1850 yıllarında Erivav’daki Molokanların yarıdan fazlası Rudometkin’in mürid oldu.
Bu durum devletin hoşuna gitmedi. Rudometkin ve müritleri hapse atıldı ve sürüldü.
1857’de Maksim Bir yıl Gümrü hapishanesine kapatıldı. Daha sonra Soloveyskiy hapishanesinde 9 yıl kaldı. Yeniden eğitilmek üzere Suzdal Manasrırına kapatıldı, burada çok ağır şartlarda gözetim altında olmasına rağmen gizli olarak el yazısı olarak on dört kitap yazdı. Bu kitapları diğer Molokanların liderlerinin yazıları ile birleştirerek. “Güneş Kitabı” haline getirdiler. Kitabın içeriği Molokan törenleri, çileli geçmiş tarihleri,dualar, ilahiler, kehanetler den oluşmaktaydı.Maksim dine yaptığı katkı ve çektiği çile nedeni ile aziz mertebesine yükseltildi, öğretisi Kafkasya, Avusturalya ve Amerikada taraftar kitlesi buldu. ve yolundan gidenlere de Maksimistler denildi.
Rudometkin’in yazıları Rusya’ya oradan Amerika’ya ulaştı,1915’te Los Angeles’te “Ruh ve Yaşam” adı altında, diğer ileri gelen Molokan önderlerinin katkıları ile yayınlandı. Bu kitapları 1929 ve 1947 baskıları izledi.
Bu akıma karşı Molokanların bir kısmı Rudometkin’in izinden gitmedi ve Senem i şeyler Matveviç Uklein’in “Kitabın akılcı yorumu” olan öğretisine bağlı kaldılar. Onlara “Postyannıe” (Sürdürenler) adı verildi.
Bu ayrılığı Ünlü Rus ressam Vereşçagin şöyle ifade ediyor.
“Güney Kafkasya’da çok Molokan var hepsi çok iyi yaşam sürüyor. Varlıklılar; ama Doukhoborlar gibi hemfikir değiller. Aralarında ihtilaf çok.Sürekli yeni dinsel şeyler icat birbirlerinden ayrılıyorlar. Bu şekilde kopan cemaat yeni önderleri ile ayrı bir evde toplanıyorlar.
II:Aleksandr döneminde Molokanlar toprak kiralama ve satın alma hakkını kazandılar ve mal temelli kapitalist ilişkiler hızlandı. Ortalama 12-15 olan ir Molokan ailesinde bu topraklar bölününce işleyeni doyuramaz hale geldi. Bu nedenle çoğu Molokanlar zanaatkarlığa geçtiler. Böylece Atölyeler, dökümhaneler ve özel işletmeler ortaya çıktı.
Refah seviyesi arttı. Bunun sonucu, Molokanları öz topraklarından zorla süren Çar otoritesine karşı tutum değişerek, Çar’a karşı olumlu sesler yükseldi. Ama yinede “Tanrı sevdiğini cezalandırır” sözleri ile emeği, uysallığı, sabrı ve sevgiyi birbirlerine ve topluma aşılamaya devam ettiler.
Molokanların esas çoğunluğu atalarının yolundan ayrılmadı.
Söz sahibi ve saygınPostoyannıe Molokanları Tiflis’in Vorontsovka köyü cemaatiydi. Bu köy 1846’da Zorla Rusya’dan sürülen Mlolkanlar tarafından kurulan dinsel merkezi idi.272 hanede Devletten önce kiralayıp sonra satın aldıkları 16 bin Hektar toprakları,
Demirden yapılma 160 adet pulluk, atlı 10 adet harman makinası, kalpur, ot biçme, sap saman ayırma vs. gibi makinalar bulunuyordu. Köyde pulluk imal eden dört atölye vardı. Bu gelişmiş düzeğini çevre köylerle de paylaşıyorlardı. Ürünlerini Tilis, Kars, Aleksandırpol ve Erivana kadar götürüp hem taşımacılık hem de ticaretini yapıyorlardı. Piyasadan toptan mal alıp esnafa pazarlıyorlar dı. Giyimleri temizliği diğer köylerden farklı idi. Refah seviyelerinin yükselmesi Rus devleti ile araları düzeldi “Yeyüzünde Tanrısal Saltanat” kurulması ütopyalardan uzaklaşan bir topluluk oldu.Devlet idaresine karşı tutumları değişti devlete övgü arttı. köyleri de Vorontsovka köyü gibi Novo-Mihaylovka köyünü kurdular ve tarımda ileri teknikleri kullandılar çevre köyler basit tahta saban kullanırken, bu iki köyde tarım teknolojisinin o zamanki en son teknikleri kullandılar.
1901’li yıllara gelindiğinde Çar devlet idaresinin Molokanlara bakış açısını Sipyagin ( Rus İçişleri Bakanlığı Vatandaşlık Şb. Kafkasya genel bşk.) şöyle izah eder.” …Molokanlar eski söylemlerine bağlı kalsalar da, düzgün olmaları ve devlertin tüm yaoptırım talrplerini tam anlamı ile yerine getirmekle, ve hatta öteki meslek üyelerine eleşrtirel yaklaşmakla diğerlerinden ayırt ediliyorlar. Molokanlar Çar ve Devlete karşıtı düşüncelerinden zamanla uzaklaşma sürecine girdi.
1914 yılında Çar II. Nikola Bakü ve Tiiflis’i ziyaret ederken Molokanlar şu ifadeyi kullandılar.
…Siz Çar’ın himayesi ile bizler Kafkasya’da mutluluk içinde yaşamaktayız. Bizler senin sadık kullarınız. Anavatanımızın ağır sınav günlerinde, sadık taban olarak sana olan duygularımızı ve sevgimizi kabul et hükümdarım.
Molokanların Çar’a ve devlete bu kadar yaklaşmaları dini ve siyasi taleplerinin azalması, cemaatin içideki bölünmeler olumsuzluğa yol açtı.” Ayrışma, bölünme ve sayıca küçülmeye başladılar. Tutucu olnmaları Molokan gençleri uzaklaşmaya başladılar.
Molokan cemaatinin, 1805 tarihnde Çar tarafından resmen tanınmasının yüzüncü yıldönümü münasebeti ile 1905 yılında Vorontsofka’da genel kurul toplanmasına karar verildi ve toplantıya Rusyadaki tüm Molokanlar ve Rus devleterkanıda davet edildi. Toplantıya üçbin cıvarında cemaat temsilcisi katıldı.
Dini öğretmenler yetiştirmek ve dinsel eğitim kurumunun tahsis edilmesi.
Yardımlaşma için cemaat kasalarını oluşturmak…vs.
**************
Zaman geçtikçe yeni gelen Molokanlar ile Kars bölgesinin yerli halkı arasında kuşkular kalkıp diyaloglar arttı;
1878’de Kars bölgesine gelen;
Rus nüfusu 11.000 kişiye ulaştı.
Bunların 6500’ü Molokan köyleriydi, bu köyler;
Selim, Novo-Mikhailovka (Dikme), Vladikars (Kümbetli), Alexandrovka ( ), Blagodarnoye (Çakmak), Prokhladnoye (Melikköy, Boğazköy), Vorontsovka (Çamçavuş), Romanovka (Yolboyu), Novo-Dubovka ( Susuz), Ol’shanka (Yalınçayır), Novo- Petrovka (Meydancık), vs…
Yaklaşık 3000’i den fazlasıda Dukhobor’du bu köyler;
Pokrovka (Porsuklu), Toitskoye (Mescitli), Gorelovka (Kuyucuk), Teperniye (Karahan), Spasovka (Şahnalar), Krilovka (), vb…gibi zengin köyler vardı.
Rus Ortadoks köyleri;
Petrovka(), Novo- Estonkoye, Zarusat (Arpaçay), vs…
Kafkaslarda dağılım Rus dağalımı şöyle idi;
Erivan’da 4500, Bakü’de 11.500, Tiflis’te 3204, Elizavetopol (Gence) 2987 kişiye ulaştı, Yani toplam olarak 22.191 kişiye ulaşmıştı.
Molokanların ve Dukhoborların Kafkasya bölgesine geldikleri ilk zamanlarında,Çetelerin ve hırsızların baskınlarına uğradılar Tatar ve Kürt’lerden çok çektiler.Ermeniler de direnç gösterdiler. Bu nedenlerle Molokanlar ve Dukhoborlar yabancılar ile ilşki kurmaktan kaçınıyorlardı.
Molokanların;
Barışçıl tutumları, topraktan elde ettikleri ürünleri yöre halk ile paylaşmaları, daha gelişmiş iş makineleri, iyi cins hayvanlar, getirdikleri tarım aletlerini, teknik bilgi ve becerilerini yöre insanına aktarmaları. İki tekerlekli kağnı yerine dört tekerlekli arabayı getirdiler.
Kafkaslarda patates, lahana, sebze ve bostan ekimi yaygınlaştı. kilise ve papazlarının olmaması, dinlerini yayma diye bir gereksinin duymamaları, domuz eti yememeleri… Gibi sebeplerden dolayı çok olumlu karşılandı ve ilişkiler giderek gelişti. Molokanlar’da Huhubat saptan ayırmak için kullanılan tahta altına çakılmış çakmak taşlarından oluşan tarım aleti olan rendeyi ve koyun beslemeyi ve yeşillik yemeği yöre halkından öğrendiler.
1900’lü yılla gelindiğinde bölgeye gelen Dukhoborların bir kısmı Trans Kafkasya bölgesini de terk ederek yeni umutlara yelken açıp Amerika ve Kanada’ya göçtüler.
