Bizim çocukluğumuzda Kars’ta hayatta olan neslin zorla çıkarıldıkları Ermenistan sınırları içinde kalan yurtlarına dönme umudu canlıydı. 

Kimisi “bugün gitsem evimizin yerini elimle bırakmış gibi bulurum” derdi, kimisi çocukluğunda gördüğü bulaklara, yaylaklara olan özlemini dile getirirdi.

O kuşak hayattan ayrıldıktan sonra bizler için dedelerimizin yurduna dönmek artık ulaşılması mümkün olmayan bir hayal oldu, ta ki 2022 yılında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham ALİYEV bu konuyu dünyanın gündemine taşıyıncaya kadar.

Batı Azerbaycanlılar, bugünkü Ermenistan topraklarında — Göyçe, Zengezur, Erivan gibi bölgelerde — yüzyıllarca yaşamış bir halktır. Ancak 20. yüzyılın başından itibaren artan baskılar, ayrımcı uygulamalar ve sistematik tehcirlerle bu kadim halk kendi topraklarından koparıldı. Sürgün, sadece fiziki bir yer değiştirme değil; aynı zamanda belleğin, aidiyetin ve kültürel sürekliliğin yaralanmasıydı.

Peki, bugün biz ne istiyoruz? Ermenilerin yaptığı gibi, yani çoluk çocuk demeden katledip topraklarımızı geri almak mı? Elbette ki hayır. Bu dönüş talebi, bir intikam ya da çatışma çağrısı değil, uluslararası meşruiyeti olan bir geri dönüş hakkı talebidir

Azerbaycan Devleti, Batı Azerbaycanlıların barışçıl yollarla tarihî yurtlarına dönüşünü talep ediyor. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in bizzat desteklediği bu süreç, uluslararası hukuk ve insan hakları çerçevesinde bir taleptir.

Türkiye’de de bu konuya yönelik farkındalık gün geçtikçe artıyor.

Son yıllarda Ankara, İzmir, Kars ve Erzincan gibi şehirlerde düzenlenen paneller, sempozyumlar ve kamuoyu etkinlikleri, Türkiye ile Azerbaycan arasındaki kardeşlik bağlarının sadece siyasi değil, vicdani bir düzlemde de güçlendiğini gösteriyor. Sayın İlham Aliyev değimiyle “Madem ki iki devlet bir milletiz, bu iki devletin Diasporaları da bir olmalıdır”

Türkiye Azerbaycan Dernekleri Federasyonu (TADEF) olarak faaliyetlerimizi bu anlayış doğrultusunda yürütüyoruz.Üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve Batı Azerbaycan Topluluğu ile birlikte bu sürecin taşıyıcıları olarak önemli roller üstleniyoruz.

Batı Azerbaycanlıların dönüş hakkını konuşmak; sadece Azerbaycan’ın iç meselesi değil, tarihî adaletin ve insan haklarının gereğidir. Zira bir insanın doğup büyüdüğü yere dönme arzusu, kimliğinin ve onurunun ayrılmaz bir parçasıdır. Bu hak görmezden gelinemez, ertelenemez.

Unutmayalım, Batı Azerbaycan’a dönüşün sağlanması ile birlikte, tarihsel bir travma giderilecek, millî hafızamız yenilenecektir.

Dünyada birçok örneği bulunan bu tür barışçıl dönüşler, uzlaşı ve karşılıklı saygı çerçevesinde gerçekleştiğinde hem halkların ruhunda, hem de bölgede kalıcı barışın tesisinde yapıcı sonuçlar doğurmuştur. Aynı anlayışın Kafkasya’da da hayata geçmesi, bölgenin geleceği açısından kritik öneme sahiptir.

Settar KAYA 

Ankara Bakü Tanıtma ve Dayanışma Derneği Başkanı