Sezai Yazıcı
sezaiyazici@yahoo.com
Prof. Dr. Turgut Başkan kısa bir süre önce Balıkesir’de yaşama veda etti.
Sarıkamış ilçesi Yağbasan köyünde dünyaya gelmişti Turgut Başkan. Ama ülkemiz insanın “mesafeli” durduğu bir disiplinin doruklarına tırmanmayı becerebilmişti. Yaptığı bilimsel çalışmalarla adını dünyaya duyurmuş ve döneminin önemli matematikçileri arasına girmeyi başarmıştı. Onun, derslerle dolu etkileyici ve hayranlık uyandıran yaşamı salt bir kişisel kariyer öyküsü değildir. Başkan’ın yaşamında erken cumhuriyet dönemi eğitim politikalarının nasıl bir mucize yarattığını görürüz. Hiç kuşkusuz eğitim, Cumhuriyetin hep en parıltılı alanı olmuştur. Zira ülkede toplumsal, ekonomik, hukuksal ve kültürel alandaki değişimler başladığında okuryazarlık oranı yüzde 10’u bile bulmuyordu. Ama devrimlerin kitlelere benimsetilmesi ve kökleşerek bir yaşam biçimine dönüşmesinin biricik yolu eğitimden geçiyordu. Laik, özgür, bilimsel ve eşitlikçi bir temelden yükselen eğitim politikaları kısa sürede meyvelerini verecek ve çok önemli başarılar elde edilecekti. Rastlantısal değil, sistematik olarak doğudaki, güneydoğudaki öğrencinin İstanbul, İzmir, Ankara gibi “sanatın, edebiyatın ve paranın merkezleri”ndeki öğrenciyle yarışması dahası onu geçmesinin koşulları yaratılacaktı.
PROF. DR. TURGUT BAŞKAN KİMDİR?
Prof. Dr. Turgut Başkan’ı yetenekleri, üretkenliği ve azminin yanı sıra eğitimdeki bu büyüleyici iklim başarıya taşıdı. Başkan, 1939 yılında Yağbasan’da “Başçavuşlar” lakabıyla da tanınan 8 çocuklu ailenin ikinci erkek çocuğu olarak yaşama merhaba demişti. Geçen yıl aramızdan ayrılan ailenin en büyük çocuğu Adil Bey’le (Sümerbank eski Müdürü) aralarında salt bir yaş vardı. Doğduğu yer, sonraları “her tür mağduriyetin yoğun yaşandığı doğunun bir ücra köşesi” olarak ansiklopedilere geçecekti. İlkokulu günübirlik gidip geldiği 8 km. uzaklıktaki Sarıkamış’ta tamamladı. Daha sonra Cılavuz (Susuz) İlköğretmen Okulu’na girmeye hak kazandı.
Turgut Başkan Cılavuz’da okuduğu yıllar enstitünün hep “en başarılı öğrencileri” arasında yer aldı. Yandaki belgede, okulun 1958-1959 döneminde mezun olanlara ait düzenlediği diploma defterinde onun notları yer alıyor. Bu notlara dikkatlice baktığımızda bir “sekiz”, iki de “dokuz”u olduğunu görüyoruz Turgut Başkan’ın. Geri kalan tüm derslerinin notu “on”. Notu “sekiz” olan dersin ise müzik olduğunu belirtmek isteriz.
Turgut Başkan, Cılavuz İlköğretmen Okulu’ndan sonra Erzurum Nene Hatun Lisesi’ni bitirdi. Ardından girdiği Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’nden 1963 yılında mezun oldu. Yüksek lisansını tamamlayarak Atatürk Üniversitesinde “Polinomların kritik noktaları” başlıklı teziyle matematikte “Doktor” unvanını aldı.
Prof. Dr. Turgut Başkan’ın Akademik Çalışmaları
Prof. Başkan, yurt içinde Uludağ, Balıkesir, Hacettepe, Dicle, Fırat ve Karadeniz Teknik üniversitesinde dersler verdi. Yurt dışında Kyoto ve Aberdeen Üniversitesi’nde akademik çalışmalar yaptı. Pek çok taşra üniversitesinde ilk kez doğrudan matematiğin değişik alanları üzerine sempozyum ve kongreler düzendi. Türkiye’de ya hiç bilinmeyen ya da üzerinde yeterince araştırma yapılmamış, Ayrık Gruplar, Süreksiz Gruplar, Cebirsel Topoloji, Modüler Gruplar, Riemann Yüzeyleri gibi pek çok alanda ya bizzat başlattığı ya da başlamasına vesile olduğu çalışmalarla dikkat çekti.
Prof. Turgut Başkan’ın, çok sayıda makale ve araştırma projesinin yanı sıra, Polinomların Kritik Noktaları (İlk baskı Atatürk Üniversitesi, 1973, 32 s.), Ayrık Gruplar: Fuchs grupları ve N.E.C-gruplar (İlk baskı Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 1980, 214 s.), Kompleks Fonksiyonlar Teorisi (İlk Baskı Uludağ Üniversitesi, Bursa, 1989, 411 s.), Metrik Uzaylar ve Genel Tipolojiye Giriş (Osman Bizim ve İsmail Naci Cangül’le birlikte, ilk Baskı Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2000. 203 s.) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
10 TL’nin arka yüzünde fotoğrafı bulunan Ord. Prof. Dr. Cahit Arf’ın Turgut Başkan’a dair düşünceleri
Sözünü ettiğim makale ve kitapların konusu matematik olduğu için pek çoğumuzun menziline girmemiş, şimdiye kadar dikkatini çekmemiş olmasını doğal karşılarım. Bu nedenle salt kitaplarının adları Prof. Başkan’ın akademik başarısını tasavvur etmemizi yeterince ortaya koymakta yetersiz kalmış olabilir. Bu noktada Turgut Hoca’nın bu çalışmalarla gerçekte ne yaptığını anlamamız için yine bir matematikçiye referans vermek isterim. Ama burada tepkilerinizi duyar gibi oluyorum. Zira bir matematikçiyi “yeterince anlatamadım diye” bir başka matematikçi üzerinden anlatmak sıkıcı ve çoğumuz için saçma gelebilir. Ancak lütfen bir dakika durun… Bu matematikçiyi biz, kendi adıyla anılan “Hasse-Arf Teoremi”, “Arf sabiti”, “Arf Halkaları” ve “Arf Kapanışları” gibi terimleri bilim ve matematik dünyasına hediye etmesinden çok her gün resmine dokunduğumuz için tanıyoruz. Evet onu kast ediyorum. 10 TL üzerinde resmi olduğu için istisnasız hepimizin yaşamına değmeyi başarmış Ord. Prof. Cahit Arf’tan söz ediyorum. Paranın üzerine resmi basılacak kadar bilim dünyasına önemli katkılar yapmış Prof. Arf 1980 yılında yayımlanan Prof. Dr. Turgut Başkan’ın Ayrık Gruplar kitabına yazdığı önsözde şöyle diyor:
“Bundan 30-40 sene önce memleketimizde yayınlanan matematik kitapları, hemen hemen ya lise ders kitapları ya da üniversite başlangıç derslerini teşkil eden ve gene doğrudan doğruya yaygın bir eğitimi amaçlayan diferansiyel-integral hesap kitapları idi. O senelerde hatta üniversitelerde öğrenilebilen matematik bilgileri bu diferansiyel-integral hesap seviyesinden pek ileriye gidemiyordu. O sıralarda hayalimde dolaşan özleyişlerden biri yakında yayınlanmış olacağını ümit ettiğim bu kitabın benzerlerinin ülkemizde, doğal olarak kısıtlı bir zümre için dahi olsa, elden ele dolaşmasıydı. (…) Bu bakımdan Turgut Başkan’ın “Ayrık Gruplar” adlı bu kitabı 40 sene kadar önceki hayalimin ilk gerçekleşmesini teşkil ediyor. (…) Bu kitap, belki de memleketimizde kendi dilimizde yerleşmiş, yeşermiş bir matematik kültürünün başlangıcını noktalayacaktır. (İnşallah!) Genç nesillerimizin benim şimdi ancak hayalini kurabildiğim o devri yaşamalarını temenni ederim.”
Prof. Arf’ın da büyük bir incelikle belirttiği gibi en kestirme anlatımla, Turgut Başkan, Türkiye’de matematik kültürünün yeşerip derinlik kazanmasına büyük katkı yapmıştır. Onun Sarıkamışlı, Karslı olması kentin gurur kaynağıdır. Kars müktesebatı için, Kars literatürü için, Kars hafızası için Prof. Dr. Turgut Başkan ve benzerlerinin öncü rolleri son derece önemlidir. Kafkas Üniversitesi onu yakından tanımalı ve tanıtmalıdır. Onları heykelleriyle, adlarına açılmış parklarla, bulvarlarla, cadde ve sokaklara verilmiş adlarıyla yaşatmalıyız. Çalışmalarını yakından izlediğim Belediye Başkanları Sayın Murtaza Karaçanta ve Sayın Göksal Toksoy’un bu kapsamda bir değerlendirme yapmalarını diliyorum.
Prof. Turgut Başkan son yıllarda yakalandığı hastalık nedeniyle zor günler geçirdi. Üç yıl önce görüşmüştük. Yağbasan’ı, Sarıkamış’ı, Cılavuz’u, Kars’ı ve Kağızman’ı görmek için sabırsızlanıyordu. Sözleşmiştik, onurla eşlik edecektim ona, ama olmadı. Allah rahmetini esirgemesin diyor Başkan ailesine bir kez daha başsağlığı diliyorum.