Tacettin DURMUŞ

Iğdır’da önceki gün bir avcı tarafından vurulan türü tükenmekte olan telliturna, insanları kıskandıracak bir şekilde Kars Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi’nde ameliyat edilerek kanadında iki adet 20 santimetre uzunluğunda metal pim takıldı.

Iğdır’da önceki gün bir avcı tarafından vurularak sağ kanadında iki yerinden kırığı olan telli turnayı bulan vatandaşlar hemen Iğdır İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’ne haber verdiler.

Bunun üzerine harekete geçen Çevre ve Orman Müdürlüğü yetkilileri de derhal durumu Doğa Koruma Milli Parklar Müdürlüğü’ne bildirdi. Doğa Koruma Milli Parklar Müdürlüğü de Türkiye’de ilk kez Yaban Hayatı Kurtarma ve Rehabilitasyon  Merkezi kuran KuzeyDoğa Derneği ile irtibata geçerek KuzeyDoğa Derneği Bilim Koordinatörü Emrah Çoban ile ilişki kuruldu. Çoban ise yaralı telli turnanın hemen Kars’a gönderilmesini istedi. Yaralı telli turna, bir kutu içerisine konularak otobüs ile Kars’a gönderildi.

Telli turnayı otobüsten alan Emrah Çoban ilk olarak Kars Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Başkanı Prof. Dr Burhan Özba’ya koştu. Özba tarafından yapılan ilk müdahalenin ardından telli turnaya ameliyat kararı verildi. Daha sonra KuzeyDoğa Derneği proje evine getirilen telli turnaya sıvı ve yiyecek takviyesi yapıldı.

Sabah erken saatlerde Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi kliniklerine getirilen telli turna, Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Öğretim Üyesi Prof. Dr Burhan Özba ve Cerrahi Araştırma Görevlisi Şahin Ermutlu ve öğrencileri tarafından ameliyata alındı.

Telli turnaya ilk önce Ermutlu tarafından genel anestezi uygulanarak iğne yapıldı, ardından da saha önce yapılan sargılar açıldı. Muayenelerin ardından kuşun kanadının röntgeni çekildi. Çekilen röntgenin ardından Özba tarafından iki yerden parçalı kırığı olan kanada iki adet çelik telin takılmasına karar verildi.

Bu arada insanlara uygulanan bir yöntemle kuş ameliyata alındı. İlk önce ortam dezenfekte edilerek insanlara yapılan ameliyat ortamı oluşturularak ameliyat gerçekleştirildi. Ameliyat sırasında telli turnanın kırık olan kanadının içerisine iki adet pim takılarak parçalı kırklar karşı karşıya getirilerek gerekli işlemler yapıldı. Daha sonra atılan dikişlerin ardından sargıları yapıldı. Ameliyatın ardından telliturna parazitlere karşıda ilaçlandıktan sonra dinlenmeye alındı.

Ameliyat öncesi konuşan KuzeyDoğa Derneği Bilim Koordinatörü Emrah Çoban ise bu göçmen kuşun Türkiye’de sulak alanların yok olması ve avcılar yüzünden türünün yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kaldığını söyledi.

Bu türün daha önce Muş Ovasında ürediğini fakat üreme alanlarının yok olması nedeniyle artık Türkiye’de üremediklerin de altını çizen Çoban, “Bu kuş Türkiye’de nesli tehlike altında. Önceki gün Iğdır’da bir bilinçsiz avcı tarafından vurulmuş ve sağ kanadında iki yerde parçalı kırık var. Bu kuşu bulan duyarlı vatandaşlar hemen Iğdır Çevre ve Orman Müdürlüğü’ne götürmüşler. Burada yetkililerde hemen Doğa Koruma Milli Parklar Müdürlüğü’ne haber vermişler. Onlarda hemen Türkiye’de ilk kez Yaban Hayatını Koruma ve Rehabilitasyon Merkezini kuran KuzeyDoğa Derneği Bilim Koordinatörü olarak bana ulaştılar. Bende hemen kuşu Kars’a göndermelerini istedim. Bunun üzerine kuşu bir karton kutu içerinse koyarak otobüsle bana ulaştırdılar. Bende KuzeyDoğa Derneği olarak telli turnayı Kars Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Başkanı Prof. Dr Burhan Özba ve Cerrahi Araştırma Görevlisi Şahin Ermutlu ve öğrencileri tarafından ameliyatı yapılıp rehabilite edildikten sora tekrar doğaya bırakılacak. Telli turna ülkemizde ender görülen türler arasında bulunuyor. Gerek sulak alanların yok olması bu tür avlanmalar yüzünden bu hayvanların türleri yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Daha önce Muş Ovasında bu hayvanlar ürüyorlardı. Avlanma ve üreme alanlarının yok edilmesi yüzünden artık bu hayvanlar ülkemizde üremiyorlar. En son geçtiğimiz yıl Kuyucuk Gölü’nde bir kayıt vardı. Bu hayvanın avcılar tarafından vurulması bundan sonra bu bölgeye gelmesini de olumsuz yönde etkiliyor.”dedi. 

Kars Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Başkanı Prof. Dr Burhan Özba da ameliyat sırasından yaptığı konuşma da “yapılan muayene ve çekilen röntgenler sonrasında kuşun sağ kanadını iki yerden kırık olduğunu tespit ettik. İlk önce kırılan kemikleri karşı karşıya getirip birleştirmek istedik. Fakat iki yerden parçalı kırık olduğu için kırık yerleri açtıktan sonra iki adet metal pim takmaya karar verdik. Bu metaller kırıkları karşılıklı olarak tutacak. 10 gün bu şekilde bandajlı olarak kalacak. Daha sonrada bu metal pimler çıkartılacak. Ameliyat nedeniyle kuşa verdiğimiz anestezi nedeniyle bütün parazitler de kendilerini dışarıya atıyorlar. Ayrıca kuşu tam tüm yönleriyle de tedavi ediyoruz ve ayrıca parazitlere karşıda ilaçlıyoruz.” dedi.

Cerrahi Araştırma Görevlisi Şahin Ermutlu da Kars ve çevresinde bu tür hayvanlara cerrahi müdahalede bulunduklarını belirterek, “Kars ve çevresi göçmen kuşlar için geçiş bölgesi olduğu için çoğu zaman bu gibi kuşlar yaralanmak suretiyle Veteriner Fakültesi kliniğimize geliyor. Çevre ve Orman Müdürlüğü ve KuzeyDoğa Derneği’nin duyarlılığı olmaları neden ile bize gelen hayvanlara gerekli cerrahi ve diğer tedaviler yaparak onları tekrar doğaya salmak bizleri mutlu ediyor. Aynı zamanda yeni yetişen öğrencilerimiz de tecrübe kazanarak kendilerini yetiştiriyorlar.” diye konuştu.

TELLİ TURNA HAKKINDA:

Şarkılarımıza türkülerimize konu olan bu tür genellikle göç mevsimlerinde, başta ülkemizin doğu Anadolu Bölgesindeki sulak alanlar olmak üzere İç ve Doğu Anadolu’da görülür. Muş’un Bulanık ilçesinde Murat nehri yatağında oluşmuş kumul adalarda üredikleri de bilinmektedir. Ama Türkiye’de üreyen telli turna nüfusu giderek azalmış ve yok olmanın eşiğine gelmiştir. Ülkemizde daha çok göçmen bir tür olup normal turnadan (Grus grus) gözlerinin arkasındaki birer tutam tüy yardımıyla kolayca ayrılır. Telli turna denmesinin sebebi de kafasının iki yanındaki bu birer tutam tüydür. 

Telli turnalar da diğer birçok sulak alan kuşu gibi, yaşam alanlarının tarıma açılması, yasadışı avcılık, sulama, baraj projeleri ve sulak alanların kurutulması gibi nedenlerden ötürü sayıları gitgide azalan türler arasındadır. Özellikle ülkemizin batıya göre daha bakir olan doğusundaki ırmak yatağı ve gölleri tercih etmesi bu sebeplerden ötürüdür. Daha iki hafta önce, kaçak avcılar tarafından vurulmuş bir telli turna, Van’da yaralı bulunarak tedavi altına alınmıştır. Islak çayırlar ve sığ sulak alanlar başlıca üreme ve beslenme alanlarıdır. Ülkemizde ve batı Asya’da yaygın şekilde görülebilirken Avrupa’da çok nadir görülen bir türdür. Her ne kadar geniş bir yayılış göstermiş olsa da bölgesel olarak bakıldığında sayıları oldukça azalan bir türdür. Türkiye’nin internet tabanlı kuş veri bankası olan KuşBank’ta bugüne kadar telli turna için 10 adet kayıt girilmiş olması da ne kadar az gözlemlendiklerinin somut kanıtlarından biridir.